समानार्थी,विरुद्धार्थी शब्द, निबंध

                                                          (संकलन-मच्छिंद्र ऐनापुरे,जि.प.शाळा,एकुंडी ता.जत)

इयत्ता-सातवी        विषय-मराठी

प्रश्‍न 1. पुढील शब्दांचे प्रत्येकी दोन भिन्न अर्थ लिहा.

अ)  अभंग-1) न भंगणारे 2) ओव्या असलेला एक मराठी छंदप्रकार

इ)   बोट-1) हाताचे बोट 2) जहाज

उ)   हार-1)माळ, 2) पराभव ऊ) नाव-1) होडी,2) नाम ए)कपात-1) चहाच्या प्याल्यात 2) कमी करणे

ऊ) 

प्रश्‍न 2.समानार्थी शब्द लिहा.

1)   कंठा-माळ, हार 2) अपमान-1) अनादर 2) अवमान 3) पहाट-झुंजूमुंजू, उष:काल 4) जीभ- जिव्हा,रसना 5) किर्र- गर्द,दाट 6)काव्य-कविता 7) काळजी-चिंता 8) दिवा-दीप 9) बाग-उद्यान 10) तोंड-मुख 11) पाऊस-वर्षा12) अंबर- आकाश 13)

प्रश्‍न 3. विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1)   अपमान x सन्मान 2) दुष्ट x सुष्ट 3) लवकर x उशिरा 4) अंधुक x स्पष्ट 5) बाहेर x आत 6) स्वप्न x अ असत्य 7) चांगला x वाईट 8) निष्पाप x पापी 9)अज्ञात x ज्ञात 10) खरेदी x विक्री 11) जास्त x कमी 12) जमा x खर्च 13) सधन x निर्धन 14)श्रीमंत x गरीब 15) डावा x उजवा 16) सोपे x कठीण 17) सुरुवात x शेवट 18) राग x प्रेम 19) रात्र x दिवस 20) नवीन x जुने 21) होकार x नकार 22) फरक x साम्य 23) गुळगुळीत x खरखरीत 24) अंधूक x स्पष्ट 25) पूर्वी x हल्ली 26) कडक x नरम 27) सजीव x निर्जीव

प्रश्‍न 4. लिंग बदला.

1)   तरुण-तरुणी 2) पक्षी-पक्षिणी 3) वृद्ध-वृद्धा 4) जावई-सून 5) चिमुकला-चिमुकली 6) मामा-मामी 7) भाचा-भाची 8) वडील- आई 9) विधुर-विधवा 10) मुलगा-मुलगी 11) भाऊ-बहीण

प्रश्‍न 5. पुढील इंग्रजी शब्दांसाठी वापरले जाणारे मराठी भाषेतील शब्द लिहा.

1)   ऑफिस-कार्यालय 2) चेक-धनादेश 3)हॉस्पिटल-इस्पितळ (दवाखाना) 4) अ‍ॅडव्हान्स- आगाऊ रक्कम 5) ऑपरेशन-शस्त्रक्रिया 6) कॅन्सर-कर्करोग

प्रश्‍न 6-एकवचन, अनेकवचन लिहा.

1)   मिठाई-मिठाया 2) बटण-बटणे 3) कुंडी-कुंड्या 4) दागिना-दागिने 5) रक्कम-रकमा 6) खाण-खाणी 7) काठी-काठ्या 8) रुमाल-रुमाल 9)चप्पल-चपला 10) दात-दात 11) भाजी-भाज्या 12) चपाती-चपात्या  13)शब्द- शब्द 14) अर्थ- अर्थ 15) थेंब-थेंब 16) प्रश्‍न- प्रश्‍न 17) मोती-मोती 18) घोट-घोट 19) विषय-विषय 20) बालक-बालके 21) बातमी-बातम्या 22) कचोरी-कचोर्‍या 23) वर्ग-वर्ग 24) पान-पाने 25) घास-घास

प्रश्‍न 7. लिंग ओळखा.

1)   ज्वाला-स्त्रीलिंग 2) संसार-पुल्लिंग 3) बलिदान- नपुंसकलिंग 4)रेषा-स्त्रीलिंग 5) स्वप्न-नपुंसकलिंग 6) तारा-पुल्लिंग 7)इच्छा-स्त्रीलिंग 8)अत्तर- नपुंसकलिंग 9) स्वर-पुल्लिंग

प्रश्‍न 8. अचूक शब्द ओळखा आणि लिहा.

1)   निरिक्षण,निरीक्षण,नीरीक्षण- निरीक्षण

2)   पार्श्‍वभूमी,पार्श्‍वभुमी, पार्श्‍वभुमि-पार्श्‍वभूमी

3)   कालावधि, कलावधी, कालावधी-कालावधी

4)   परीस्थिती,परिस्थिती, परीस्थीती-परिस्थिती

5)   निश्‍चित,नीश्‍चित,निश्‍चीत-निश्‍चित

प्रश्‍न 9.तुम्हाला पक्षी,प्राणी यांच्या घरांची नावे माहीत असतील तर लिहा.

1)सुगरण-घरटे 2) साप-वारूळ, 3) वाघ-गुहा 4)गाय-गोठा 5) घोडा-तबेला

प्रश्‍न 10. माती-मोती अशा शब्दांच्या अर्थात एका मात्रेमुळे खूप फरक होतो. अशा शब्दांच्या जोड्या शोधा व लिहा.

1)   शस्त्र- शास्त्र 2)माता-मात 3) नार- नारा 4) घार-घोर 5) चार-चारा 6) सार-सारा

प्रश्‍न 11. वाचा,लक्षात ठेवा आणि लिहून काढा.

1)   पाणी फेकून देऊ नका. 2) पाणी हवे तेवढेच वापरा. 3) पाण्याचा पुनर्वापर करा.4) जवळच्या धरणाला भेट देऊन धरणाचा उपयोग समजून घ्या. 5) पाणी घेतल्यानंतर नळ लगेच बंद करा. 6)पाणी अडवा,पाणी जिरवा.7) झाडे लावा,झाडे जगवा.7) पाण्याचा गैरवारप टाळा. 8) परिसर स्वच्छ ठेवा.9)प्रदूषण टाळा.

प्रश्‍न 12) वाचा, लक्षात ठेवा आणि लिहा.

1)   जेवढी भूक आहे तेवढेच खाणे म्हणजे प्रकृती 2) जीवढी भूक आहे त्यापेक्षा जास्त खाणे म्हणजे विकृती 3) आपल्या जेवणातील दोन घास भुकेलेल्यांना खाऊ घालणे म्हणजे संस्कृती

प्रश्‍न 13. गटात न बसणारा शब्द लिहा.

1)   दगड,धोंडा,खडक, गोटी, गोटा- गोटी

2)   मी, तू, ते, मीना, तो -मीना

3)   सागर, समीर, समुद्र, सिंधू, रत्नाकर-समीर

4)   सूर्य, भास्कर, शशी, रवी, मित्र- शशी

प्रश्‍न 14) निबंध लिहा.                       पाऊस पडलाच नाही तर...

जुलै महिना संपत आला तरी पावसाचा पत्ता नव्हता. पावसाविषयीचे सर्वांचे अंदाज खोटे ठरले होते. सर्वजण पावसाची आतुरतेने वाट पाहत होते. मनात शंका आली,पाऊस पडलाच नाही तर...

हा विचार मनात आला आणि अंगावर शहारा आला. खरेच पाऊस पडला नाही, तर माणसांचे खूप हाल होतील. पावसावरच माणसांचे जीवन अवलंबून आहे. तहान भागवायला पाणी पाहिजे. अंघोळीसाठी, वैयक्तिक स्वच्छतेसाठी पाणी पाहिजे. शेतीसाठी पाणी पाहिजे. पाऊस पडला नाही तर शेते कशी फुलणार? धान्य कसे पिकणार? पाऊस पडला नाही तर आपली भूक भागणार नाही; आपली तहान भागणार नाही.

पाऊस पडला नाही तर नदीनाले कोरडे पडतील. विहिरी आटून जातील. झाडे सुकून जातील. सर्वत्र रोगराई पसरेल. जमिनीला भेगा पडतील,तर पहिल्या पावसात येणारा मातीचा सुगंध येणार नाही. इंद्रधनुष्य दिसणार नाही. हिरवेगार रान दिसणार नाही. पाऊस नसेल तर डोंगरावरून कोसळणारे धबधबे नसतील. सुसाट वाहणारी नदी नसेल. जीवनातील सारे चैतन्यच हरवून जाईल.

छे!छे! पाऊस पडला नाही तर... ही कल्पनाच आपण करता कामा नये. हा विचार मनात आला आणि वातावरण काळोखून आले. थोड्याच वेळात पाऊस पडायला सुरुवात झाली.