डेझी रॉकवेल: शब्दांसाठी नवीन जगाची निर्माती

माझ्या मनात हिंदी आणि इंग्रजी एकमेकांसोबत वाहत नाहीत.  म्हणूनच जेव्हा मी हिंदीतून इंग्रजीत भाषांतर करत असते, तेव्हा मी प्रत्येक शब्दाला एका नव्या जगात घेऊन जात असते.'' असे अमेरिकेत राहत असलेल्या चित्रकार, लेखिका आणि अनुवादक डेझी रॉकवेल यांनी माध्यमांशी बोलताना सांगितले.  रॉकवेल यांनी लेखिका गीतांजली श्री यांच्या 'रेत समाधी' या कादंबरीचा 'टूम ऑफ सँड' या नावाने इंग्रजीत अनुवाद केला आहे.  या कादंबरीला यंदाचे बुकर पारितोषिक मिळाले आहे.  गीतांजली श्री आणि डेझी रॉकवेल यांनी संयुक्तपणे हा पुरस्कार स्वीकारला.  बक्षिसाची रक्कमही त्या दोघींच्या वाट्याला निम्मी निम्मी गेली.  अमेरिकेत राहणाऱ्या चित्रकार, लेखक आणि अनुवादकाने 'रेत समाधी'चे वर्णन 'हिंदी भाषेचे प्रेमपत्र' असे केले आहे.  ती म्हणते, "माझे हिंदीशी असलेले नाते स्थानिक भाषकापेक्षा पूर्णपणे वेगळे आहे.

मी कोणतीही भाषा पटकन शिकते.  मात्र, मी वयाच्या 19 व्या वर्षापर्यंत हिंदी शिकायला सुरुवात केली नव्हती.  ती म्हणते, “आपल्या मेंदूला नवीन भाषा शिकण्यास चांगला वेळ लागतो.  अस्खलित हिंदी वाचायला किंवा बोलायला मला खूप वेळ लागला.  मी अजूनही अनुवाद करताना हास्यास्पद चुका करते आणि वाक्प्रचाराची वाक्ये आणि शब्दांमध्ये अडकते.’ डेझी रॉकवेल पश्चिम मॅसॅच्युसेट्समधील कलाकारांच्या कुटुंबात वाढली.  आई-वडील दोघेही कलाकार होते.  आजोबा, नॉर्मन रॉकवेल, एक महान चित्रकार आणि लेखक होते ज्यांनी अमेरिकन साहित्य आणि इतिहासावर जवळून काम केले.

डेझीला आयुष्याच्या सुरुवातीच्या काळात तिच्या कौटुंबिक वारशाने प्रेरणा मिळाली.  बर्कले विद्यापीठात अनेक वर्षे हिंदी शिकवल्यानंतर तिने कला, अनुवाद आणि लेखनाचा मार्ग निवडला.  तिने दक्षिण आशियाई साहित्यात पीएचडी केली आहे उपेंद्रनाथ अश्क यांची कादंबरी 'गिरती दीवारें' आणि त्यांचे जीवन हा त्यांचा पीएचडीचा विषय होता. डेझीला तिच्या पदवीनंतर अनुवादात रस निर्माण झाला.  ती भाषांतराला सर्जनशील लेखन म्हणते.  तिने हिंदी आणि उर्दूमधील अनेक ग्रंथांचे भाषांतर केले आहे.  हिंदी लेखक उपेंद्रनाथ अश्क यांच्या लघुकथांचा अनुवाद केला आहे.  त्यांच्या 'गिरती दीवारें' या प्रसिद्ध कादंबरीचा 'फॉलिंग वॉल्स' या नावाने अनुवाद झाला आहे.  डेझीने 2004 मध्ये उपेंद्रनाथ अश्क यांचे चरित्रही लिहिले होते.  अश्क व्यतिरिक्त तिने भीष्म साहनी, श्रीलाल शुक्ल, उषा प्रियमवदा यांच्या साहित्याचे भाषांतर केले आहे.

 डेझी म्हणते की सध्या तिच्या भाषांतर/प्रकाशन यादीमध्ये पाच पुस्तके आहेत.  एक अश्क यांचे आहे.  त्याच्या 'फॉलिंग वॉल्स' मालिकेचा दुसरा भाग ती लिहिणार आहे.  याशिवाय ती  ‘शहर में घूमता आइना’ या पुस्तकावर  काम करत आहे.  तिच्याकडे उर्दू लेखिका खादिजा मस्तूर यांच्या दोन कादंबऱ्या आहेत - 'द वुमेन्स कोर्टयार्ड' (आंगन), हे या वर्षी सप्टेंबरमध्ये प्रकाशित होणार आहेत आणि  दुसरे पुस्तक 'जमीन' यावर  ती सध्या काम करत आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

मराठी हिंदी चित्रपटांवर आधारित चित्रकोडे क्रमांक 2

 

सिनेकूट क्रमांक 2

1) अभिनेत्री काजोलला जेवढी प्रसिद्धी किंवा स्टारडम मिळालं तेवढं तिच्या बहिणीला  मिळालं नाही. तिचे चित्रपट कधी आले आणि गेले ते समजलंच नाही. ती 'बिग बॉस'च्या चौदाव्या सिझनमध्येही होती. त्यानंतरच तिची चर्चा सुरू झाली. 'बिग बॉस'च्या घरात तिच्या आणि अरमान कोहलीच्या नातेसंबंधांची चर्चा जोरात सुरू होती. या अभिनेत्रीचे नाव काय?

उत्तर-तनिष्का मुखर्जी

2) अभिनेत्री काजल अग्रवालने साऊथसह  बॉलीवूडमध्येही आपल्या अभिनयाच्या जोरावर प्रेक्षकांची मनं जिंकली आहेत. 2020 मध्ये तिने एका  उद्योगपतीशी विवाह केला.त्याचे नाव काय?

उत्तर- गौतम किचलू

3) या अभिनेत्याने 'मर्दानी'  चित्रपटाद्वारे रुपेरी पडद्यावर पदार्पण केलं; परंतु दिग्दर्शक नीतेश तिवारीच्या “छिछोरे'ने त्याला ओळख दिली. 'छिछोरे'मुळे त्याचं आयुष्यच बदललं... त्याला स्टारडम तर मिळालंच. 2022 या वर्षी त्याचे एकामागोमाग तीन चित्रपट येत आहेत. ‘रंजीश ही सही'मध्ये तो आमला पॉल आणि अमरिता पुरीसोबत काम करतोय. ‘लहू लपेटा'मध्ये तापसी पत्रूसोबत त्याची जोडी आहे.'यह काली काली आखे'मध्ये श्वेता  त्रिपाठीसोबत तो दिसणार आहे. तिन्ही चित्रपट रोमँटिक जॉनरचे आहेत. या अभिनेत्याचे नाव काय?

उत्तर- ताहीर राज

4) 'सच्चाई छुप नही सकती', 'बलमा सिपाईया', 'मैने देखा तूने देखा', 'देखो देखो देखो... बायस्कोप देखो' इत्यादी एकापेक्षा एक सुपरहिट गाण्यांमुळे आजही लोकप्रिय असलेल्या या चित्रपटाच्या प्रदर्शनास जानेवारी 2022 मध्ये 50 वर्ष पूर्ण झाली. 7 जानेवारी 1972 रोजी  प्रदर्शित  या चित्रपटाचे निर्माते प्रेमजी असून दिग्दर्शन दुलाल गुहा यांचं आहे. चित्रपटात मीनाकुमारी, राजेश खन्ना, मुमताज आदी कलाकारांनी प्रमुख भूमिका साकारली  होती. या चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर-दुश्मन

5)बॉलिवूडची डॅशिंग गर्ल तापसी पन्नू आणि ताहिर राज भसीनचा लूप लपेटा हा चित्रपट कॉमेडी थिल्लर आहे. या चित्रपटाचे दिग्दर्शन आकाडा भाटियाने केले आहे. लूप लपेटा चित्रपट जर्मन फिल्ममेकर टाम टाइक्वेरच्या 1998 च्या  या चित्रपटाचा रिमेक आहे.या मूळ चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर-रन लोला रन

6) आदित्य चोपडा यांनी दिग्दर्शित केलेल्या या चित्रपटाच्या अतिभव्य यशामुळं शाहरुख तेव्हा निर्विवादपणे तरुण कलाकारांत आघाडीवर होता. तेव्हा तरुणांच्या दिलाची धडकन असलेला शाहरुख आणि अमिताभ या चित्रपटात एकत्र आले होते. या चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर-दिलवाले दुल्हनिया ले जायेंगे'

7) कोणत्या चित्रपटाद्वारे नवोदित कलाकार जानकी पाठकने रुपेरी पडद्यावर पदार्पण केले. आता ती 'माझी माणसं या मालिकेत काम करीत आहे. तिची ही पहिलीच मालिका असून यामध्ये ती गिरिजाच्या मुख्य भूमिकेत आहे. आपल्या वडिलांच्या पश्चात आपल्या संपूर्ण कुटुंबाची जबाबदारी सांभाळणाऱ्या 'गिरिजा'ची ही गोष्ट आहे. तिचा पहिला मराठी चित्रपट कोणता?

उत्तर-झोंबवली

8) या चित्रपटाच्या शेवटी अमिताभ शाहरुखला म्हणतो, ''मैने कहाँ था मिस्टर आर्यन, प्यार और डर की जंग मे जीत हमेशा डर की होती है," ह्यावर शाहरुखच्या “जहाँ से मै देख रहा हूँ, आप आज भी हार गये है मिस्टर नारायण शंकर” याI सुरू होणाऱ्या  संवादाच्या दृश्याला त्या वर्षांचा फिल्मफेअरचा सर्वोत्कृष्ट दृश्याचा पुरस्कार मिळाला होता. हा चित्रपट कोणता?

उत्तर -'मोहब्बते  

9) दाक्षिणात्य सुपरस्टार नागार्जुन अक्कीनेनी यांनी अनेक ब्लॉकबस्टर चित्रपटांमध्ये काम केलं आहे.  नुकतीच त्याच्या या पहिल्या चित्रपटाला २५ वर्षे पूर्ण झाली आहेत. या  निमित्ताने नागार्जुनच्या चाहत्यांनी चक्क एक मंदिर उभारलं आहे. हे मंदिर आंध्र प्रदेशमधील गुंटूर येथे आहे. १९९७ मध्ये आलेला हा त्याचा पहिला चित्रपट फारच गाजला होता. त्याचे नाव काय?

उत्तर- अन्नमय्या' 

10) अजिंक्य देव, मंगेश देसाई, मनोज जोशी, कुशल बद्रिके, भारत गणेशपुरे, अमोल कागणे, सयाजी शिंदे, उदय नेने, उदय टिकेकर, प्रीतम कागणे, इशा अग्रवाल, अलिशा फरेर, सुप्रिया कर्णिक अशी तगडी स्टारकास्ट असलेला  मराठी चित्रपट कोणता? विनोदाची पुरेपूर मेजवानी असलेल्या या चित्रपटाचे दिग्दर्शन मानस कुमार दासने केले आहे.

उत्तर- 'झोलझाल' 

अभिनयाचे मूर्तिमंत उदाहरण :नर्गिस

हिंदी चित्रपटसृष्टीतल्या ज्या अभिनेत्रींनी आपल्या अभिनयाच्या जोरावर चित्रपट केवळ अभिनेत्यांच्या जोरावरच चालतात हा प्रेक्षक आणि निर्माता-दिग्दर्शकांचा समज दूर केला, त्या अभिनेत्रींमध्ये नर्गिस आघाडीवर आहे, 'मदर इंडिया' चित्रपटातील अभिनयाच्या बळावर तिने सिद्ध केले की, अभिनेत्रीच्या बळावरही चित्रपट यशस्वी होऊ शकतात.  पूर्वी चित्रपटांमध्ये अभिनेत्रींना अभिनेत्यांपेक्षा कनिष्ठ समजले जायचे.  पण नर्गिसने हे स्थान बदलून टाकले. 1 जून 1929 रोजी जन्मलेल्या नर्गिसचे खरे नाव फातिमा अब्दुल रशीद होते.  नर्गिसचे वडील उत्तमचंद मूलचंद हे रावळपिंडीचे समृद्ध हिंदू होते आणि आई जद्दनबाई हिंदुस्थानी शास्त्रीय गायिका होत्या.  नर्गिसची आई भारतीय चित्रपटसृष्टीशी सक्रियपणे जोडली गेलेली होती.  ती तिच्या काळात यशस्वी गायिका, नर्तक, दिग्दर्शक, संगीतकार आणि अभिनेत्री म्हणून प्रसिद्ध होती.

नर्गिसची चित्रपटांशी ओळख तिच्या आईने करून दिली.  वयाच्या सहाव्या वर्षी नर्गिसने चित्रपटात काम करायला सुरुवात केली.  1935 मध्ये प्रदर्शित झालेला 'तलाश-ए-हक' हा तिचा पहिला चित्रपट होता.  या चित्रपटाच्या निमित्ताने तिचे नाव बेबी नर्गिस ठेवण्यात आले होते.  वयाच्या चौदाव्या वर्षी, दिग्दर्शक मेहबूब खान यांच्या 'तकदीर' या चित्रपटात पहिल्यांदा तिची  नायिका म्हणून निवड झाली. या चित्रपटात तिचा नायक मोतीलाल होता. त्यानंतर तीन दशके तिचा चित्रपट प्रवास अव्याहतपणे सुरू राहिला.  'मदर इंडिया', 'श्री 420', 'बरसात' इत्यादींसह तिचे अनेक चित्रपट खूप लोकप्रिय ठरले.  या चित्रपटांशिवाय अंदाज, अनहोनी, जोगन, आवरा, रात और दिन, अदालत, घर संसार, लाजवंती, परदेशी, चोरी चोरी, जागते रहो, अंगारे, आह, धुन, पापी, शकस्त, अंबर, आशियाना हे चित्रपट केले आहेत. बेवफा, शीशा, दीदार, हलचल, प्यार की बातें, सागर, आधी रात, बाबुल या चित्रपटांतूनही तिने आपली क्षमता सिद्ध केली.

साठच्या दशकात ती सतत आजारी पडू लागली, त्यामुळे तिला चित्रपटांमध्ये फार कमी काम करता आले.  या काळातील तिचा चित्रपट 'रात और दिन' (1967), ज्यासाठी तिला सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा राष्ट्रीय फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला होता.  'मदर इंडिया'ला ऑस्करसाठी नामांकन मिळाले होते.'मदर इंडिया'च्या शूटिंगदरम्यान अभिनेता सुनील दत्तने तिच्यापुढे लग्नाचा प्रस्ताव ठेवला होता, जो तिने सहज स्वीकारला होता.  मात्र, त्या चित्रपटात सुनील दत्तने नर्गिसच्या मुलाची भूमिका केली होती.  11 मार्च 1958 रोजी नर्गिसने सुनील दत्तसोबत लग्न केले आणि चित्रपटसृष्टीला अलविदा केला.  3 मे 1981 रोजी वयाच्या 51 व्या वर्षी नर्गिसचे स्वादुपिंडाच्या कर्करोगाने निधन झाले. तिच्या स्मरणार्थ नर्गिस दत्त मेमोरियल कॅन्सर फाउंडेशनची स्थापना करण्यात आली

 नर्गिसने अभिनेत्रीपेक्षा एक सामाजिक कार्यकर्त्या म्हणून अधिक काम केले.  अंध आणि विशेष मुलांसाठी तिने काम केले.  ती भारतातील पहिल्या 'स्पास्टिक्स सोसायटी'ची संरक्षक बनली. तिने अजिंठा कला सांस्कृतिक दलाची स्थापना केली, ज्यामध्ये तत्कालीन प्रसिद्ध कलाकार-गायक सीमेवर तैनात असलेल्या सैनिकांना प्रोत्साहन देत, त्यांचे मनोरंजन करत.  बांगलादेशच्या निर्मितीनंतर, 1971 मध्ये त्यांच्या टीमने तेथे काम केले होते. पद्मश्री पुरस्कार मिळालेली नर्गिस ही पहिली अभिनेत्री होती.  सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळवणारीही ती पहिली अभिनेत्री होती.  मुंबईत वांद्रे येथे त्यांच्या नावावर एक मार्ग (रस्ता) आहे. राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये राष्ट्रीय एकात्मतेवरील सर्वोत्कृष्ट चित्रपटाला नर्गिस दत्त या नावाने दरवर्षी पुरस्कार  दिला जातो.  नर्गिस दत्त 1980 मध्ये राज्यसभेच्या सदस्यही होत्या.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

मराठी-हिंदी चित्रपटांवर आधारित कोडे. वाचून मिळावा सिनेमा ज्ञान

सिनेकूट क्रमांक-1

1)  लेखक-अभिनेतादिग्दर्शक दिग्पाल लांजेकरच्या संकल्पनेतून उदयास आलेल्या शिवराज अष्टकातील  2022 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या 'पावनखिंड' या तिसऱ्या चित्रपटातील छत्रपती शिवाजी महाराजांची भूमिका कोणी साकारली आहे? यापूर्वीही या अभिनेत्याने  'फर्जद' आणि 'फत्तेशिकस्त' या दोन चित्रपटांमध्ये शिवाजी महाराजांची भूमिका साकारली होती.

उत्तर -चिन्मय मांडलेकर

2) 1998 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या या चित्रपटात अमिताभ बच्चन आणि गोविंदा यांनी दुहेरी भूमिका साकारली होती. प्रसिध्द अभिनेत्री माधुरी दीक्षित हिचे आटमसॉंग असलेल्या चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर- बडे मियाँ छोटे मियाँ 

3)तुझ्यात जीव रंगला, जय मल्हार, विठूमाऊली अशा अनेक मालिका, 'मुंबई डायरीज' वेब सीरिजद्वारे आपला ठसा उमटवलेला अभिनेता हा अभिनेता 'का रं देवा' या चित्रपटात प्रमुख भूमिकेत दिसणार आहे. सोबत अभिनेत्री मोनालिसा बागल आहे. या अभिनेत्याचे नाव काय?

उत्तर- मयूर लाड

4) 'फुलाखरू' या मालिकेतून घराघरांत पोहोचलेली अभिनेत्री म्हणजे  हृता दुर्गुळे हिने या मालिकेतील तिच्या भूमिकेने अनेकांची मने जिंकली. सध्या तिची झी टीव्हीवरील 'मन उडू उडू झालं' ही मालिकाही प्रचंड गाजते आहे. ती कोणासोबत लवकरच लग्न बंधनात अडकणार आहे. 

उत्तर- प्रतीक शाह

5)'माझ्यावर प्रेम करतेस तर स्वत:वरही प्रेम करायला शिक.' असं या अभिनेत्रीला सांगून तिच्या वडिलांनी म्हणजेच महेश भट्ट यांनी व्यसनमुक्तीची अट घातली होती. मग 45 व्या वर्षी तिने निर्व्यसनी होण्याचा निर्णय घेतला होता. या अभिनेत्रीचे नाव काय?

उत्तर- पूजा भट्ट

6) देशातील सर्वात आयकॉनिक स्टार म्हणून आपले स्थान निर्माण करणारे, खऱ्या अर्थाने पहिले सुपरस्टार म्हणून ज्यांनी संपूर्ण जगाचे मनोरंजन केले, त्या ज्येष्ठ अभिनेते म्हणजे राजेश खन्ना यांच्यावर दिग्दर्शिका फराह खान हिने  बायोपिकची काढण्याची घोषणा केली आहे.  गौतम चिंतामणी यांच्या पुस्तकावर आधारित हा बायोपिक असणार आहे. या चित्रपटाची निर्मिती करणारे निखिल द्विवेदी यांनी या पुस्तकाचे हक्क विकत घेतले आहेत. या पुस्तकाचे नाव काय?

उत्तर- 'डार्क स्टार : द लोनलीनेस ऑफ बिडंग राजेश खन्ना' 

7) अभिनेता पंकज कपूर आणि नीलिमा अजीम यांचा स्टारपुत्र. 'आपल्याला स्टारकिड्सचा लाभ मिळाला नाही. जे आहे ते मी हळूहळू कमावलंय. मी आज जिथे आहे तिथे पोहोचायला बरीच मेहनत घेतलीय.' असं म्हणणारा अभिनेता कोण?

उत्तर-शाहिद कपूर

8) सांस्कृतिक परंपरेतील महाराष्ट्राची एक प्रमुख ओळख म्हणजे लावणी. लावणीच्या शृंगाराचं सौंदर्य खुलवण्याचं काम शाहीर पठ्ठे बापूराव यांनी केलं. त्यांनी स्वतःचं काव्य आणि पहाडी आवाजाच्या जोरावर लावणी कलेला एक वेगळा आयाम दिला. आपल्या हयातीत दोन लाखांहून अधिक लावण्या त्यांनी लिहिल्या. आता त्यांची सांगीतिक यशोगाथा रुपेरी पडद्यावर येतेय. दिग्दर्शक मिलिंद कृष्णा सकपाळ यांनी चित्रपटाचं ठिवधनुष्य पेललं आहे. प्रा. चंद्रकुमार नलगे यांच्या 'महाराष्ट्राचे शिल्पकार पठ्ठे बापूराव' आणि “पठ्ठे बापूरावांच्या शोधात' पुस्तकांवर आधारित चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर -लोकशाहीर पठ्ठे बापूराव

9)' खिलते हैं गुल यहा..., आज मदहोश हुआ जाए रे..., मेघा छाये आधी रात..., कैसे कहे हम प्यार ने... आदी एकाहून एक लोकप्रिय गाणी असलेला हा चित्रपट प्रदर्शित होऊन तब्बल 50 वर्ष झाली. 31 डिसेंबर 1971 मध्ये तो प्रदर्शित झालेल्या समीर गांगुली दिग्दर्गित चित्रपटात शशी कपूर आणि राखी यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. विशेष म्हणजे राखीची चित्रपटात दुहेरी भूमिका आहे.

उत्तर-शर्मिली

10) मराठी चित्रपटसृष्टीतील आघाडीचा अभिनेता अंकुडा चौधरी च्या चित्रपटात  सिद्धार्थ जाधव, वैदेही परशुरामी आणि अभिनेते सयाजी शिंदे यांच्या महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. चित्रपटाचं संपूर्ण चित्रीकरण लंडनमध्ये झालं आहे. सुरेश जयराम यांच्या नाटकावर आधारित असलेल्या या एक धमाकेदार विनोदी कौटुंबिक चित्रपटाचे नाव काय?

उत्तर- लोच्या झाला रे'

लेखन-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

मैलोनमैल प्रवास करणारा सोन चिखल्या

 सोन चिखल्या (पॅसिफिक गोल्डन प्लोअर) हा स्थलांतरित पक्षी आपल्याकडे आढळून येतो. सोन चिखल्या हा पक्षी सैबेरिया आणि अलास्कामधून हिवाळ्यात येणारा फ्लोव्हर कुळातील पक्षी आहे. हा तब्बल दहा ते बारा हजार किलोमीटरचा प्रवास करून आपल्याकडे येतो. हा पक्षी महाराष्ट्रात प्रामुख्याने सागरी किनारा भागात आढळून येतो. आकाराने लहान असलेला सोन चिखल्या हा पक्षी अलास्का आणि सैबेरियाच्या बर्फाळ भागातील टुंड्रा गवताळ प्रदेशात प्रजनन करतो.  तिकडे कडाक्याची थंडी पडल्यावर आपल्याकडे येतो. तर एप्रिल-मेपर्यंत परतीच्या प्रवासाला सुरुवात करतो. त्यावेळेस विणीचा हंगाम जवळ आल्याने या पक्षाचे रंग बदलायला सुरुवात होते. मानेपासून फिफ्टीपर्यंत एक पांढरी पट्टी जी लांब उठून दिसते, त्यांची पाठ सोनेरी रंगाची होते. पूर्ण वाढ झालेले पक्षी हे सुमारे २.५ सेमी लांब असतात. त्याच्या पंखांची लांबी सरासरी ६१ सें.मी असते. त्याच्या सर्वात हलक्या चरबीशिवाय, पक्ष्यांचे वजन कमी असते. मार्चमध्ये त्याच्या आर्क्टिक प्रजननासाठी जाण्यापूर्वी पक्षाचे वजन वाढू लागते. विणीच्या हंगामाव्यतिरिक्‍त नर-मादी सारखेच दिसतात. त्यांच्या शरीराचा वरचा भाग हा तपकिरी असतो, त्यावर चमकदार पांढरी व सोनेरी पिसे असतात. खालील पिसे सफेदसर तर छातीवरील पिसे रंगबेरंगी असतात. स्थलांतर करण्यापूर्वी विणीचा हंगाम मार्च आणि एप्रिल मध्ये सुरु होतो. हे पक्षी मे, जून आणि जुलेमध्ये अलास्का व साबयबेरियामध्ये प्रजनन करतात. ऑगस्ट आणि सप्टेंबरमध्ये आशिया, ऑस्ट्रेलिया आणि पॅसिफिक बेटांवर दक्षिणेकडे स्थलांतर करीत मेपर्यंत राहतात. हा पक्षी उत्तरेकडे स्थालांतर होण्याआधी काही दिवस एकत्र येतात. सुमारे एक किलोमीटर ते ४.८८ किमी उंची पर्यंत तो उडू शकतो. पक्ष्यांनी ३ ते ४ दिवसात तीन हजार ते ४ हजार ८०० किलोमीटर पर्यंत नॉनस्टॉप उड्डाण करण्याचा त्यांचा रेकॉर्ड आहे. हा किनारी पक्षी असला, तरी पॅसिफिक गोल्डन प्लोव्हर मुख्यत: लहान वनस्पती असलेल्या अंतर्गत भागातील पाणथळ मोकळ्या जागेला तो प्राधान्य देतो.जायकवाडी धारण परिसरातही सोन चिखल्या आढळून आला आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

जगातील सत्तर टक्के वाघ एकट्या भारतात!

वाघ भारताचा राष्ट्रीय प्राणी आहे.वाघ हा निसर्ग साखळीतील महत्त्वाचा घटक आहे. दुर्गादेवीचे वाहन म्हणून सन्मान मिळालेला हा रुबाबदार वाघ आपल्या देशात वाघ, व्याघ्र, टायगर, बाघ, पूली, कडुवा व हुली आदी नावांनी विविध भाषांमध्ये ओळखला जातो. जगात वाघाच्या (पँथेरा टायग्रीस) सहा उपजाती अस्तित्वात आहेत. भारतीय (बंगाल), सायबेरियन, इंडो-चायनीज, मलायन, दक्षिण चिनी व सुमात्रन या जाती सध्या अस्तित्वात आहेत तर कॅस्पियन, जावन व बालिनीज जाती नष्ट झाल्या आहेत. भारतात उत्तराखंड, उत्तरप्रदेश, बिहार, झारखंड, पश्चिम बंगाल, आसाम, अरुणाचल प्रदेश, मिझोरम, ओरिसा, मध्यप्रदेश, छत्तीसगड, महाराष्ट्र, राजस्थान, तेलंगणा, आंध्रप्रदेश, तामिळनाडू, कर्नाटक ,गोवा आणि केरळ राज्यांमध्ये वाघ आहेत.

 जगातील सत्तर टक्के वाघ एकट्या भारतात आहेत.

गेल्या दशकात वाघांची संख्या दुप्पट झाली आहे. व्याघ्र संरक्षण प्रकल्पांच्या निर्मितीमुळे चांगला अधिवास उपलब्ध  झाल्याने वाघांची संख्या झपाट्याने वाढते आहे. मध्य प्रदेशानंतर, कर्नाटक, उत्तराखंड आणि नंतर महाराष्ट्र आघाडीवर आहे. व्याघ्र प्रकल्पानुसार ताडोबा हा आठव्या क्रमांकावर आहे. वाघांच्या मृत्यूचा विचार केल्यास सर्वांत जास्त वाघ हे नैसर्गिक कारणामुळे

मरतात. त्यानंतर अपघात आणि शिकारीमुळे वाघांचा मृत्यू होतो. देशातील व्याघ्र प्रकल्पात चांगले संरक्षण होऊ लागल्याने वाघांची संख्या वाढली आहे.  महाराष्ट्रात बोर, मेळघाट, नवेगाव-नागझिरा, पेंच, सह्याद्री आणि ताडोबा असे सहा व्याघ्र प्रकल्प आहेत. या सर्व प्रकल्पांपेक्षा ताडोबात सर्वाधिक दोनशेहून अधिक वाघ आहेत. विशेष म्हणजे चंद्रपूर आणि गडचिरोली जिल्ह्यांत तर व्याघ्र प्रकल्पाबाहेर जास्त वाघ आहेत. गडचिरोली येथे पूर्वी एकही वाघ नव्हता, तिथे आता. वीसच्या वर वाघ आहेत. तिथेही वाघांच्या मानवावरील हल्ल्यात वाढ होत आहे. २०१८ च्या अधिकृत आकडेवारीनुसार, देशात वाघांची संख्या २ हजार ९६७ आहे. सर्वाधिक ५२६ वाघ हे मध्यप्रदेशात आहेत, कर्नाटकात ५२४, उत्तराखंडात ४४२ आणि महाराष्ट्रात ३१२ वाघ आहेत. दरवर्षी वाघांची संख्या सहा टक्के दराने वाढते आहे; परंतु गेल्या दोन वर्षात ही संख्या जास्त वाढली असून, देशांत तीन हजारांहून अधिक वाघ आहेत, तर महाराष्ट्रात तीनशेहून अधिक वाघ आहेत. त्यापैकी केवळ चंद्रपूर जिल्ह्यात दोनशेपेक्षा अधिक आहेत. हमखास व्याघ्र दर्शन देणारा ताडोबा व्याघ्र प्रकल्प जगप्रसिद्ध असून पर्यटक वाघ पाहण्यासाठी येथे मोठ्या प्रमाणावर येतात. उत्तम अधिवास आणि वन्यजीव क्षेत्रात संरक्षणामुळे वाघ व वन्यजीवांची संख्या वाढत आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली